Ο Ναός Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας
Άποψη του Ναού απο την πλευρά του ποταμού Ζυγάκτη
'Αποψη του Ναού απο αεροφωτογραφία
Η Βάπτιση του Χριστού σε ψηφιδωτό αντί για Τον Παντοκράτορα στο εσωτερικό του τρούλου
Για το σχεδιασμό και την ανέγερση του μνημειώδους σύγχρονου Ναού-Βαπτιστηρίου της ισαποστόλου Αγίας Λυδίας της Φιλιππησίας, έγραφε το περιοδικό "Φως" της Ιεράς Μητροπόλεως Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου (τ. 4ος, τεύχος 42, Ιούνιος-Ιούλιος 1972, σελ.111), που εξέδιδε ο τότε Μητροπολίτης Αλέξανδρος, ο οποίος είχε και την ευτυχή έμπνευση της ίδρυσής του. "Στον Ζυγάκτη ποταμό, δυτικώς των Αρχαίων Φιλίππων, αρχίζει η ανέγερση του Βαπτιστηρίου της Αγίας Λυδίας, της πρώτης Ελληνίδος και Ευρωπαίας που βαπτίσθηκε από τον Απόστολο Παύλο, όταν έφθασε στην περιοχήν μας, το πρώτο σκαλοπάτι της Ευρωπαϊκής μας Ηπείρου για τη διάδοση του Χριστιανισμού.Ο αρχιτέκτων-μηχανικός κ. Χρίστος Μπάτσης ανέλαβε την εκτέλεση του έργου κατόπιν του διενεργηθέντος πανελληνίου διαγωνισμού, βάσει των αρχιτεκτονικών σχεδίων του Υφηγητού του Μετσοβείου Πολυτεχνείου κ. Ιω. Κουμανούδη. Το Βαπτιστήριον, μοναδικό στο είδος του στη χώρα μας, θα καλύψει έκτασιν 28.000 τετραγωνικών μέτρων, θα διαθέτει πάρκιγκ, οδούς προσπελάσεως με αναπαυτήρια δια τους επισκέπτας. Το ύψος της δαπάνης του όλου έργου θα ανέλθη εις το ποσόν των πέντε εκατομμυρίων δραχμών, πιστεύεται Δε ότι θα ολοκληρωθή και θα παραδοθή τον Αύγουστο του 1973 ήτοι μετά 14 μήνες.
Οι αρχαίοι χριστιανοί εβαπτίζοντο γενικώς σε υπαίθριους χώρους και κυρίως όπου υπήρχε νερό, δηλαδή στα ύδατα ποταμών, λιμνών ή άλλων φυσικών δεξαμενών. Τα Βαπτιστήρια διηρούντο εις προαύλιον και εσώτερον οίκον. Εις τον εξώτερον οίκον ετελούντο τα προκαταρκτικά του Βαπτίσματος, η σύνταξη μετά του Χριστού, η κατήχηση και η ομολογία της πίστεως, εις Δε τον εσώτερον ή το φωτιστήριον, το οποίον κατ'αναλογίαν προς το ’γιον Βήμα, εκαλείτο ’για των Αγίων, οι φωτιζόμενοι εβαπτίζοντο εντός της κολυμβήθρας ήτοι βαθειάς λεκάνης σταυροειδούς σχήματος στην οποία κατήρχοντο με βαθμίδας. Το Βαπτιστήριον της Λυδίας θα είναι ακριβώς όπως τα περιγραφόμενα, με πυλώνας, αποδυτήρια ανδρών και γυναικών, κολυμβήθρα και γενικά όπως μας είπε ο κ. Μπάτσης με τα πολύ επιτυχή αρχιτεκτονικά σχέδια του κ. Κουμανούδη, το έργο θα είναι αριστουργηματικό". (Το Βαπτιστήριο στο ποτάμι)
Το έργο αποπερατώθηκε το 1974 και παραδόθηκε στο τέλος του ίδιου έτους. Έκτοτε αποτελεί πόλον έλξεως των χριστιανών όλου του κόσμου, προσκύνημα των απογόνων των Φιλιππησίων, ιερό χώρο προσευχής και καθαγιασμένο από τους Αποστόλους τόπο λατρείας. Ακριβώς τις λατρευτικές και ποιμαντικές ανάγκες της τοπικής και καθολικής Εκκλησίας εξυπηρετεί, συνδεόμενος και τοπικά με τα πρώτα χριστιανικά μνημεία των παρακείμενων Φιλίππων.
Τα βιτρώ του Βαπτιστηρίου της Αγίας Λυδίας
Τα έγχρωμα υαλοστάσια με την τεχνική του vitrail στη χρήση της χριστιανικής ναοδομίας της Ανατολής παρέμεινε θέμα ανοικτό, καθώς τα πιο πρώϊμα δείγματα αυτής της τεχνικής προέρχονταν από το Βυζάντιο μετά το 12ο αιώνα.
Για το λόγο αυτό ακριβώς, όταν στην προσπάθεια του εξωραϊσμού του νέου ναού-βαπτιστηρίου της Αγίας Λυδίας της Φιλιππησίας κοντά στα παλαιοχριστιανικά μνημεία των Φιλίππων, που προβάλλει ως σύγχρονο χριστιανικό μνημείο με πολλά στοιχεία πρωτοχριστιανικά, η σκέψη να τοποθετηθούν βιτρώ δημιούργησε κατ'αρχήν δισταγμούς, που όμως ξεπεράστηκαν μετά από συζητήσεις και αξιολογήσεις μαρτυριών και ιστορικών στοιχείων και δεδομένων. Η ευλαβής διάθεση ορισμένων Καβαλιωτών καρποφόρησε. Θέλησαν τα υαλοστάσια των παραθύρων του Ναού, να αντικατασταθούν με βιτράϊγ, που ν'απεικονίζουν ιερά πρόσωπα δεμένα με τον τόπο. Η φήμη και η ευσέβεια της καλλιτέχνιδος κ. Μερόπης Πρέκα, στην οποία οι δωρητές ανέθεσαν να τεχνουργήσει με γυαλί και μολύβι τις μορφές της Αγίας Λυδίας και του Απ. Παύλου για τα παράθυρα της κόγχης του ιερού Βήματος, περιόρισε κατ' αρχήν τους δισταγμούς και τις επιφυλάξεις, που είχαν σχέση με την αντίληψη ότι η τεχνική του βιτρώ είναι Δυτική. Τα έργα της κ. Πρέκα, καμωμένα με πίστη και τέχνη δείχνουν ότι και η τεχνική των βιτρώ μπορεί θαυμάσια να υπηρετήσει τους σκοπούς της Ορθόδοξης λατρείας, το ίδιο όπως και η Βυζαντινή εικονογραφία. Αυτήν άλλωστε σέβονται και υπηρετούν.
Τις οποιεσδήποτε όμως θεωρητικές επιφυλάξεις διαλύει η ανακοίνωση της Αρχαιολόγου Ευτυχίας Κουρκουτίδου-Νικολαϊδου "Παλαιοχριστιανικά Υαλοστάσια με την τεχνική του vitrail", που έγινε στο Γ' Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης (29-30 Απριλίου - 1 Μαϊου 1983). Περίληψή της δημοσιεύθηκε σε ειδικό τόμο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας και αυτή παραθέτουμε παρακάτω, με τη σημείωση ότι η Βασιλική του Μουσείου Φιλίππων είναι η πλησιέστερη προς το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας.
Γράφει η διακεκριμένη αρχαιολόγος για τα παλαιοχριστιανικά υαλοστάσια των Φιλίππων με την τεχνική του vitrail: "Έξω από την ανατολική πλευρά της Βασιλικής του Μουσείου των Φιλίππων, όπου είχαν συσσωρευθεί τα κρημνίσματα της αψίδας του ιερού Βήματος, βρέθηκαν σωροί με χρωματιστά τζάμια που πρέπει να προέρχονται από τα υαλοστάσια των παραθύρων του ιερού και του ανατολικού τοίχου του ναού. Ανάμεσα στα θραύσματα σώζονται πολλά ακέραια σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Τα χρώματα που επικρατούν είναι το πράσινο (Vert bouteille) και το λαδοπράσινο, το ανοιχτό κίτρινο με αποχρώσεις που φθάνουν ως το κεχριμπαρένιο, το μελί και το γαλάζιο. Επίσης ένα σημαντικό ποσοστό ήταν άχρωμα με τη θολή ωχρή όψη που έχει το χειροποίητο άχρωμο γυαλί. Τα συμπεράσματα στα οποία μας οδήγησε η μελέτη του υλικού αυτού αφορούν στην τεχνική της κατασκευής του γυαλιού και στη μορφή που είχαν τα υαλοστάσια στα οποία ανήκαν.
Μερικά από τα θραύσματα έχουν μια ορθή γωνία παχύτερη ή μια ακμή παχύτερη και λεπταίνουν προς την αντίθετη πλευρά. Αυτό το στοιχείο είναι ενδεικτικό της τεχνικής με την οποία κατασκευάζονταν, με τη μέθοδο δηλαδή του κυλίνδρου. Τα ποικίλα σχήματα και μεγέθη που παρουσιάζουν, μας δείχνουν ότι δεν προέρχονται από τα γνωστά ως τώρα παλαιοχριστιανικά υαλοστάσια όπου τα διακοσμητικά θέματα, γεωμετρικά ή φυτικά σχημάτιζε ο μαρμάρινος ή ξύλινος ή γύψινος σκελετός, τα κενά του οποίου έφραζαν τα τζάμια. Αντίθετα, φαίνεται ότι αποτελούσαν τμήματα μιας ενιαίας σύνθεσης της οποίας τα μοτίβα διαμορφωνόταν αποκλειστικά με την εναλλαγή των σχημάτων και των χρωμάτων των γυαλιών. Η διακοσμητική αίσθηση που θα έδινε ένα τέτοιο παράθυρο με τα αδιαφανή έγχρωμα γυαλιά πιστεύουμε ότι είναι συγγενική με την αισθητική αντίληψη της εντοίχιας ενθετικής διακόσμησης με κρο΄πυστες από πολύχρωμα μάρμαρα που την ίδια εποχή απλωνόταν στους τοίχους των πιο λαμπρών μνημείων του Βυζαντίου. Τα μικρά υάλινα τεμάχια θα πρέπει να συγκρατούνταν και να σχημάτιζαν την σύνθεση με λεπτά μεταλλικά ελάσματα, δηλαδή με την τεχνική των vitraux. Το πρόβλημα παρέμεινε ανοιχτό καθώς τα πιο πρώϊμα δείγματα τεχνικής vitrauxστο Βυζάντιο χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα. Στους Φιλίππους μαζί με τα έγχρωμα γυαλιά από τα υαλοστάσια βρήκαμε μάζες από μολύβδινες ταινίες που βεβαιώνουν ότι η τεχνική αυτή ήταν ήδη γνωστή από τον 6ο αιώνα στην πόλη των Φιλίππων και σ'επέκταση στη Θεσσαλονίκη στη σφαίρα επιρροής της οποίας, από πλευρά τέχνης τουλάχιστον, ανήκαν οι Φίλιπποι".
Τις οποιεσδήποτε όμως θεωρητικές επιφυλάξεις διαλύει η ανακοίνωση της Αρχαιολόγου Ευτυχίας Κουρκουτίδου-Νικολαϊδου "Παλαιοχριστιανικά Υαλοστάσια με την τεχνική του vitrail", που έγινε στο Γ' Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης (29-30 Απριλίου - 1 Μαϊου 1983). Περίληψή της δημοσιεύθηκε σε ειδικό τόμο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας και αυτή παραθέτουμε παρακάτω, με τη σημείωση ότι η Βασιλική του Μουσείου Φιλίππων είναι η πλησιέστερη προς το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας.
Γράφει η διακεκριμένη αρχαιολόγος για τα παλαιοχριστιανικά υαλοστάσια των Φιλίππων με την τεχνική του vitrail: "Έξω από την ανατολική πλευρά της Βασιλικής του Μουσείου των Φιλίππων, όπου είχαν συσσωρευθεί τα κρημνίσματα της αψίδας του ιερού Βήματος, βρέθηκαν σωροί με χρωματιστά τζάμια που πρέπει να προέρχονται από τα υαλοστάσια των παραθύρων του ιερού και του ανατολικού τοίχου του ναού. Ανάμεσα στα θραύσματα σώζονται πολλά ακέραια σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Τα χρώματα που επικρατούν είναι το πράσινο (Vert bouteille) και το λαδοπράσινο, το ανοιχτό κίτρινο με αποχρώσεις που φθάνουν ως το κεχριμπαρένιο, το μελί και το γαλάζιο. Επίσης ένα σημαντικό ποσοστό ήταν άχρωμα με τη θολή ωχρή όψη που έχει το χειροποίητο άχρωμο γυαλί. Τα συμπεράσματα στα οποία μας οδήγησε η μελέτη του υλικού αυτού αφορούν στην τεχνική της κατασκευής του γυαλιού και στη μορφή που είχαν τα υαλοστάσια στα οποία ανήκαν.
Μερικά από τα θραύσματα έχουν μια ορθή γωνία παχύτερη ή μια ακμή παχύτερη και λεπταίνουν προς την αντίθετη πλευρά. Αυτό το στοιχείο είναι ενδεικτικό της τεχνικής με την οποία κατασκευάζονταν, με τη μέθοδο δηλαδή του κυλίνδρου. Τα ποικίλα σχήματα και μεγέθη που παρουσιάζουν, μας δείχνουν ότι δεν προέρχονται από τα γνωστά ως τώρα παλαιοχριστιανικά υαλοστάσια όπου τα διακοσμητικά θέματα, γεωμετρικά ή φυτικά σχημάτιζε ο μαρμάρινος ή ξύλινος ή γύψινος σκελετός, τα κενά του οποίου έφραζαν τα τζάμια. Αντίθετα, φαίνεται ότι αποτελούσαν τμήματα μιας ενιαίας σύνθεσης της οποίας τα μοτίβα διαμορφωνόταν αποκλειστικά με την εναλλαγή των σχημάτων και των χρωμάτων των γυαλιών. Η διακοσμητική αίσθηση που θα έδινε ένα τέτοιο παράθυρο με τα αδιαφανή έγχρωμα γυαλιά πιστεύουμε ότι είναι συγγενική με την αισθητική αντίληψη της εντοίχιας ενθετικής διακόσμησης με κρο΄πυστες από πολύχρωμα μάρμαρα που την ίδια εποχή απλωνόταν στους τοίχους των πιο λαμπρών μνημείων του Βυζαντίου. Τα μικρά υάλινα τεμάχια θα πρέπει να συγκρατούνταν και να σχημάτιζαν την σύνθεση με λεπτά μεταλλικά ελάσματα, δηλαδή με την τεχνική των vitraux. Το πρόβλημα παρέμεινε ανοιχτό καθώς τα πιο πρώϊμα δείγματα τεχνικής vitrauxστο Βυζάντιο χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα. Στους Φιλίππους μαζί με τα έγχρωμα γυαλιά από τα υαλοστάσια βρήκαμε μάζες από μολύβδινες ταινίες που βεβαιώνουν ότι η τεχνική αυτή ήταν ήδη γνωστή από τον 6ο αιώνα στην πόλη των Φιλίππων και σ'επέκταση στη Θεσσαλονίκη στη σφαίρα επιρροής της οποίας, από πλευρά τέχνης τουλάχιστον, ανήκαν οι Φίλιπποι".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου